Počećemo od kraja. Na spomen imena Anice Savić Rebac prva asocijacija je misteriozno, skoro ritualno samoubistvo, no kada zagrebemo površinu Aničinog života i visoko intelektualnog delanja otkrivamo veliki um, jedne od najučenijih Srpkinja 20. veka koja je zadužila srpsku kulturu. Ovo je priča o pesnikinji, književnici, istoričaru filozofije, prevodiocu i profesorki Univerziteta u Beogradu, Anici Savić Rebac.
Naša neshvaćena heroina rođena je u Novom Sadu, 4. oktobra 1892. godine, od oca Milana Savića, uvaženog književnika, sekretara i uredNika Letopisa Matice srpske i majke Julijane. Njena zvezda vodilja je odredila životni put i opredeljenje. Anica je rasla u građanskoj porodici okružena roditeljima i prijateljima intelektualcima. Kao dete dane provodi u društvu umnih ljudi srpske Atine, poput Laze Kostića, Jovana Jovanovića Zmaju, Uroša Predića, koji prepoznaju njenu darovitost i posebnost. Čudo od deteta kako su je po varoši prozvali roditelji su usmerili na put obrazovanja koji je bio san devojčića onoga doba. U dečijoj radoznalosti i ambiciji mogao je da se nasluti početak kraja i životni put i nedaće neshvaćene duše u patrijarhalnoj sredini.
Osnovnu školu Anica završava u Novom Sadu, a srednje obrazovanje u Srpskoj pravoslavnoj višoj devojačkoj školi (kao redovna učenica) i u Srpskoj pravoslavnoj velikoj gimnaziji (kao privatna učenica), a maturirala je 1909. godine kao jedina devojka u generaciji. Naročito se isticala poznavanjem stranih jezika, gde kao mali poliglota u varoši Novom Sadu sa svega trinaest godina objavljuje prevod Bajronovog speva „ Manfred“ u listu „Brankovo kolo“ 1905. godine. Govorila je, pisala, čitala i prevodila sa nemačkog, engleskog, francuskog, latinskog i grčkog jezika. Čudo od deteta piše i objavljuje pesme
ravnopravno rame uz rame sa Lazom Kostićem i Zmajem. Do punoletstva Anica u svom stvaralačkom opusu ubraja i prevod poema Persija Šelija, engleskog pesnika i najistaknutijeg predstavnika romantizma, a uvodi i u srpsku književnost dotle nepoznatog liričara Emila Verharna.
Porodica Savić se zarad nastavka Aničinog školovanja seli u Beč 1910. godine, gde ona upisuje na Bečkom univerzitetu klasičnu filologiju. Njena strast prema antičkim piscima vodi je u svet Helenske književnosti i kulture što joj postaje životna, književna i naučna preokupacija. Tokom studiranja u Beču, bila je u centru Evropske kulture gde dolazi u susret sa brojnim svetskim intelektualcima: Tomasom Manom, Rebekom Vest, Ludvigom Radermaherom i Hansom Lajzegangom. Pred početak Prvog svetskog rata kao apsolvent, silom prilika sa porodicom napušta Beč i vraća se za Novi Sad. Ratne godine provodi u rodnom gradu gde njeno formalno obrazovanje stagnira sve do 1920. kada diplomira na Beogradskom univerzitetu.
Nakon diplomiranja sa velikim ambicijama i ogromnim znanjem, ne dobija mesto vredno profesora univerzitetskog života i tu počinje njeno suočavanje sa sredinom koja je bacala na marginu društva. Radila je u nekoliko gimnazija u Novom Sadu, Beogradu, Skoplju i Sarajevu često menjajući mesto zaposlenja u traganju za intelektualnim razumevanjem i smislom bivstvovanja koji palanka nije razumela i volela.
Prekretnica u životu naše heroine nastupa 1921. godine kada upoznaje ljubav svog života, Hasana Rebca uprkos različitim istorijskim, nacionalnim, političkim i verskim prilikama kojima je društvo bilo podređeno. Malograđani joj nikad nisu oprostili što se udala za muslimana. Ta velika ljubav, Hasan Rebac je studirao u Beogradu i Beču i završio studije orijentalistike na Sorboni. Učestvovao je u Balkanskim ratovima kao srpski komita i dobrovoljac, povlačio se sa srpskom vojskom preko Albanije u Prvom svetskom ratu, nakon čega je preko Soluna otišao u Francusku. U međuratnom periodu bio je službenik
Ministarstva vera Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Osuđeni od okoline zbog sklapanja mešovitog pravoslavno -muslimanskog braka, mesto življenja nalaze u Beogradu. Život u Beogradu im donosi razne poslovne angažmane i malo širi intelektualni prostor za razvoj u odnosu na Novi Sad. Kada je 1926. godine osnovan PEN centar Jugoslavije, Anica je kao afirmisana pesnikinja i esejista, zajedno sa Desankom Maksimović, bila među prvim književnicama koje su primljene u članstvo PEN-a. Anica se priključila grupi beogradskih intelektualaca i 1927. godine osnivaju Jugoslovensku granu Internacionalne federacije univerzitetski obrazovanih žena. Osnovna delatnost Udruženja je odbrana profesionalnih interesa visoko-obrazovanih žena.
Sledi još jedna prekretnica u njihovom životu koju nosi 1930. godina. Nastavljen je atak na ovaj bračni par, time što je Hasan Rebac poslat u službu u Skoplje čime je smenjen sa položaja načelnika Ministarstva vera u Beogradu i postavljen za upravnika muslimanskih vakufskih imanja u Skoplju. Odbrana doktorske disertacije u Beogradu 1932. godine budi u njima nadu da će na drugom kraju započeti akademsku karijeru, pošto je na Skopskom univerzitetu bilo upražnjeno mesto docenta za klasičnu filologiju. Međutim, po nesrećnom obrascu koji prati njihov put nada se ne ostvaruje. Usled teškog materijalnog stanja i gubitka oca, prihvata posao u skopskoj Ženskoj gimnaziji gde uz profesorski rad nastavlja da objavljuje veliki broj studija i eseja. Pored tema vezanih za Helenizam, piše o Geteu,
Spinozi i Tomasu Manu. U leto 1941. godine, ponovo dolazi period strepnje i neizvesnosti – pred vratima je Drugi svetski rat. Hasan i Anica dobijaju izbeglički status i vraćaju se za Srbiju. Jakog duha i čvrste volje ne gube veru u budućnost. Neguju ideje jugoslovenske levice, Anica traga za smislom socijalističkih i komunstičkih ideja. Po povratku u Beograd žive oskudno bez posla i krova nad glavom. No međutim, snaga njihove ljubavi ih je održavala da istraju i uprkos sudbini koja ih vodi korak napred, a dva nazad, kako je Anica znala da kaže o njihovoj ljubavi: “ Ti i ja smo jedno“. Napokon 1946. godine Anica biva
postavljena kao vanredni profesor Univerziteta u Beogradu za predmet Istorija rimske književnosti i latinski jezik kao jedini ženski predavač. Nije dočekana raširenih ruku, odnose se prema njoj kao prema nekome ko je doveden „preko reda“ na univerzitet uprkos njenom impozantnom opusu. Ostavivši negodovanja po strani, posvetila se pedagoškom i naučnom radu, boraveći u Institutu za književnost SANU, Udruženju književnika i AFŽ-u. U periodu posle rata posvećuje se izučavanju Njegoševog dela,
prevodeći na engleski i nemački tekst „Luče mikrokozme“.
Početkom pedesetih godina Hasan Rebac je teško oboleo i počeo da se priprema za oproštaj od supruge. Ostavlja pismo koje slovi “Da se još jednom rodi, samo bi nju voleo“… i odlazi na večni počinak. Anica je za života bila opsednuta antičkom tragedijom, te u noći gubitka životne uzdanice izvršava neuspelo samoubistvo jer njen život više nema smisao. Medjutim, od namere ne odustaje iako su je prijatelji odvraćali od lucidnih ideja po kojima je živela i htela da umre. Otvoreno i bez skrivenih namera rešila je da zakorači u sopstvenu smrt. Sastavlja testament, deli dragocenosti bliskim ljudima i planira svoju
sahranu. Hitac iz pištolja prekida agoniju, kao njena ispovest društvu koje je odbacilo, krik i završni čin antičke tragedije kroz koju je živela. Vinula se u večnost 7. oktobra 1953. godine, a sahranjena je na Novom groblju u Beogradu.
Danas uilca u Novom Sadu nosi ime Anica Savić Rebac da nas seti na veliki i neshvaćeni um intelektualne heroine i umetnice 20. veka. Ovim tekstom želimo da je odgurnemo sa margine sećanja i vinemo u centar kulturne priče Srpske Atine. Ostala su brojna dela koja u tekstu nisu pobrojana, a to samo govori o širini njenog naučnog rada i književnog stvaralaštva. Volela je život do poslednjeg časa, ali baš zbog te ljubavi nije želela da živi bedno. Život joj je darovao mnoge prednosti, kako je umela da kaže, pa čak i ovu poslednju da može umreti svesno i autonomno. Otvorimo oči pred delima Anice Savić Rebac kako bi je pamtili po njenom početku, a ne kraju.
POBEDA – INFO
M.T.R.
